Kanał: Pomorze Zachodnie

Metryczka

  • Widownia: 94997
  • Produkcja: AlfaTV 2009
  • Zdjęcia: Bartosz Jurgiewicz
  • Montaż: Grzegorz Lickiewicz
  • Realizacja: Kazimierz Rabski

Opis

Niezwykłe miejsce, które służyło do wykonywania najwyższego wymiaru kary pozostawiono w Zakładzie Karnym w Nowogardzie, jakby ku przestrodze. I od czasu ostatniego wykonanego wyroku w 1978 roku nic tutaj się nie zmieniło.

Historia więzienia nowogardzkiego sięga początku ubiegłego stulecia Powstało ono w Nowogardzie na bazie dawnego zamku Ebersteinów. Jest to najstarszy człon osadniczy w mieście, usytuowany na terenie dawnego półwyspu po północno wschodniej stronie Starego Miasta, stanowiący zespół ogrodzony ceglanym murem założony na planie nieregularnego pięcioboku o wymiarach 150 x 80m. Początki jednostki penitencjarnej na terenie tego obiektu sięgają okresu stacjonowania w mieście wojsk napoleońskich. W tym czasie parter siedziby domeny zamkowej zamieniony został na więzienie i już wówczas powstał zamysł przeznaczenia całego zespołu na więzienie i zakład wychowawczy. Zaczęto go realizować w 1817 roku, pod nadzorem budowniczego Blocka. W 1818 roku w miejscu palisady na wałach wybudowano ceglany mur, a przy wjeździe na dziedziniec wartownię. Podwyższono o jedną kondygnację dawną siedzibę domeny i wybudowano nowy trzypiętrowy gmach pośrodku dziedzińca. Na frontonie starego budynku umieszczono napis Ora et labora. Pierwsi więźniowie osadzeni zostali w Nowogardzie w 1820 roku. Z uwagi na to, że więzienie miało charakter zakładu wychowawczego realizującego zasadę „resocjalizacja poprzez pracę”, na dziedzińcu w ciągu XIX wieku wybudowano kilka warsztatów, oraz kościół i budynek administracyjny. Więźniowie zajmowali się min. wytwarzaniem obuwia, tkactwem, tapicerstwem, przędzeniem wełny i konopi oraz stolarstwem. W ówczesnym okresie więzienie stało się największym zakładem produkcyjnym w mieście. Zatrudniano w nim kilkuset więźniów. Znajdowała się w nim wytwórnia obuwia zatrudniająca 90 robotników, tapicernia wełniana i jedwabna z 37 pracownikami, tkalnia bawełny, w której pracowało od 130 do 250 więźniów, 7 tkalni po 10 pracowników, przędzalnia wełny z 12 zatrudnionymi więźniami, przędzalnia konopi z 63 ludźmi i stolarnia zatrudniająca 28 ludzi. W latach 1821-1851 istniał w wiezieniu min. oddział kobiecy przeniesiony następnie do Anklan, a potem do Goleniowa W jednostce przebywała zawsze duża liczba osób pozbawionych wolności. W 1844 roku osadzono w nim 699 osób, w 1854 aż 1054 osób. Więzienie nowogardzkie było pomyślane jako zakład wychowawczy, więc istniała w nim szkoła, w której więźniowie mogli się uczyć rzemiosła, a następnie pracować w miejscowych warsztatach. Ta działalność przyniosła miastu duży rozgłos.Szczególnie ponurą sławę więzienie zyskało w czasie rewolucji, która nastąpiła w Niemczech w 1848 roku. Więziono w nim w tym czasie przywódców rewolucyjnych, wśród których znajdował się jeden z najwybitniejszych niemieckich poetów Gottfiyd Kinkel. W 1848 roku więźniowie podjęli próbę ucieczki, lecz ich bunt został krwawo stłumiony przez wojsko. Największe zakresy prac remontowych i budowlanych wykonano w latach 1842-1844 oraz pod koniec XIX wieku. Przed połową XIX wieku zbudowano na użytek jednostki kilka budynków zlokalizowanych poza jej terenem. Wśród nich wzniesiono zespół zabudowań gospodarczych na terenie więziennego folwarku założonego w 1841 roku po północnej stronie jednostki. Wcześniej, jeszcze dalej na północ założono cmentarz przeznaczony na pochówki więźniów. Po I wojnie światowej jednostka funkcjonująca wówczas jako zakład wychowawczy została zamieniona na więzienie karne, a od 1937 roku zaczęła funkcjonować jako więzienie dla młodocianych. Po zakończeniu II Wojny Światowej więzienie częściowo zaczęło działać już w czerwcu 1945 roku. Pracowała w nim kadra wojskowa. Z ciekawszych faktów tamtego okresu należy przytoczyć to, że w 1949 roku zakład mieścił 3500 osadzonych, w tym około 2000 więźniów pochodzenia niemieckiego, Zaznaczyć dodatkowo należy, że kubatura jednostki była wówczas o wiele mniejsza niż obecnie. Lata 1950 -51 to okres powstawania ośrodków pracy. W przeciągu 1956 roku i w okresie bezpośrednio po nim następującym wykonano szereg prac remontowych, które w istotny sposób zmieniły charakter historycznych budowli nowogardzkiej jednostki. Zmienione zostały przede wszystkim formy dachów, z mansardowych, naczółkowych i dwuspadowych na dachy płaskie. Przebudowano również wnętrze kościoła, które adaptowano na warsztaty. W czasie buntów, które miały miejsce w 1989 roku zostały spalone 2 budynki przy murze południowym i oba zostały rozebrane do poziomu terenu. Z pozostawionych fragmentów elewacji od strony podwórza wykonano mur oddzielający dziedziniec od muru zewnętrznego. W jednym z tych rozebranych budynków w poziomie piwnic zachowane są szesnastowieczne kazamaty, w których znajduje się jedyna zachowana w Polsce cela śmierci, w której karę wykonywano do grudnia 1978r. Wnętrze przykryte sklepieniem kolebowym, podzielone w 1 ćw. XIX wieku wtórnymi ścianami działowymi na cele więzienne. Wnętrza te obecnie nie są użytkowane. Obecnie ZK w Nowogardzie jest jednostką o zwartej zabudowie typu pawilonowego. Mur ochronny otoczony jest fosą. Dojazd do zespołu zabudowań jednostki znajduje się od strony zachodniej i południowej. W chwili obecnej w obrębie murów usytuowanych jest 8 budynków ustawionych prostopadle względem bramy wjazdowej, przy której stoi budynek bramny zamykający dziedziniec. Większość pochodzi z XIX wieku, a tylko w dwóch zachowały się relikty z okresu średniowiecza i z XVI wieku, przy czym jeden z nich zachowany jest tylko w poziomie piwnic. Zespół od strony południowej i wschodniej opływa fosa i obiega aleja obsadzona topolami. W 2008r. W 2008r. Zrealizowano budowę nowoczesnego pawilonu mieszkalnego dla osadzonych. Został ona zakończona uroczystym otwarciem w grudniu 2008r. W lutym 2009r. zasiedlono w nim osadzonych.